Những yếu tố cần biết khi trùng tu đền thờ
Ý nghĩa tâm linh của bàn thờ ô xa
Đối với người Việt Nam, phong tục thờ cúng tổ tiên đã là một tín ngưỡng quan trọng, không thể thiếu trong mỗi gia đình. Bàn thờ chính là nơi để con cháu đời sau thờ cúng và thể hiện sự kính trọng đối với tổ tiên. Đồng thời, tục thờ cúng tổ tiên cũng là một nét văn hóa thể hiện cho tinh thần trọng lễ nghĩa, hiếu thảo, uống nước nhớ nguồn của con người Việt Nam.
Bàn thờ ô xa có nguồn gốc từ tín ngưỡng dân gian ở Việt Nam. Quan niệm của người xưa cho rằng ô xa có khả năng bảo vệ và mang lại phước lành cho gia đình và người thân của họ. Bàn thờ ô xa là mẫu bàn thờ đẹp, có thiết kế tỉ mỉ, trang trọng, mang nét linh thiêng và uy nghi. Sử dụng bàn thờ ô xa khiến không gian thờ thêm trang nghiêm và trịnh trọng, thể hiện cho lòng hiếu thảo của con cháu trong gia đình.
Không những mang ý nghĩa về mặt tinh thần, bàn thờ ô xa cũng làm tăng tính thẩm mỹ cho nội thất và không gian thờ thêm phần uy nghi và trang trọng. Bàn thờ ô xa thường được chế tác với những họa tiết tinh tế và giàu hình ảnh, thường là các họa tiết hoa văn truyền thống, đại diện cho sự may mắn, hạnh phúc, giàu sang và bảo hộ. Các đường nét và họa tiết có thể được thực hiện bằng cách khắc hoặc vẽ tay trên bề mặt của bàn thờ.
Bàn thờ ô xa chế tác tại làng nghề Sơn Đồng luôn có chất lượng tốt và mang theo nét đặc biệt riêng có. Bàn thờ ô xa thường được dùng trong nhà thờ họ hoặc nhà thờ chi, bàn thờ này thường được đặt ở nơi có không gian rộng như phòng thờ gia đình, các từ đường, đền, đình, chùa,…
Những đặc điểm làm nên vẻ đẹp của bàn thờ ô xa
Kiểu dáng
Bàn thờ ô xa là một kiểu bàn thờ đặc biệt với kiểu dáng đứng và bốn chân vững chãi, mang lại cảm giác ổn định và trang trọng. Điểm khác biệt nổi bật của bàn thờ ô xa so với các loại bàn thờ khác chính là thiết kế ở mặt chính diện và hai mặt bên được chia thành các ô vuông rõ ràng và có phần thiết kế sâu bên trong để chạm khắc họa tiết.
Mỗi ô vuông trên bàn thờ ô xa được chạm trổ cực kỳ tinh tế và sắc sảo, từng đường nét và chi tiết đều được chạm trổ và thể hiện một cách tỉ mỉ và công phu. Thông thường, mỗi ô vuông lại chứa một bức tranh mang hơi hướng tâm linh, chẳng hạn như Tứ quý, Tứ linh, Tam Đa hay Bát tiên, đều thể hiện sự linh thiêng và truyền thống tâm linh của người Việt Nam, đồng thời truyền tải thông điệp về sự an khang, thịnh vượng, điềm lành và các nét đẹp văn hóa khác.
Những đường nét và họa tiết trên bàn thờ ô xa được đục và chạm trổ hoàn toàn bằng thủ công bởi những người nghệ nhân chuyên nghiệp, mang lại vẻ đẹp độc đáo, mềm mại và tinh tế mà máy móc không thể thể hiện được. Điều này càng làm tăng thêm giá trị về mặt tâm linh và nghệ thuật của bàn thờ ô xa trong không gian tín ngưỡng và văn hóa dân gian. Nhờ vào sự tỉ mỉ và tinh tế trong thiết kế và trang trí, bàn thờ ô xa không chỉ là nơi thờ cúng mà còn là một tác phẩm nghệ thuật đẹp mắt và có giá trị.
Họa tiết và màu sắc
Họa tiết và màu sắc của bàn thờ ô xa là những yếu tố giúp tạo nên vẻ đẹp độc đáo và tâm linh. Trên mỗi ô vuông của bàn thờ ô xa, các họa tiết như tứ linh, tứ quý, cá chép, hồng trĩ, mai điểu,... được chạm khắc một cách tỉ mỉ và công phu, phản ánh thông điệp và niềm tin của gia đình về sự may mắn, hạnh phúc, an khang.
Mỗi chi tiết trong họa tiết được các nghệ nhân tại làng nghề Sơn Đồng thể hiện một cách tinh tế, như một bức tranh sống động và đậm chất dân gian. Mỗi ô của bàn thờ ô xa sẽ bao gồm 1 bức họa nổi tiếng như Tam đa, Tứ linh, Tứ quý, Ngũ phúc, Bát tiên, Dạ cá,...
Để bảo vệ những họa tiết trong các ô, nhiều mẫu bàn thờ ô xa được lắp thêm phần kính trước mỗi ô, giúp ngăn bụi bẩn và trầy xước làm mất đi vẻ đẹp và giá trị của bàn thờ. Màu sắc của bàn thờ ô xa cũng rất độc đáo và mang lại cảm giác uy nghi với lớp sơn son thếp vàng, thếp bạc hoặc được dát vàng, tạo nên vẻ trang trọng và bắt mắt. Lớp sơn phủ này không chỉ làm nổi bật các họa tiết và chi tiết trên bàn thờ mà còn tạo ra một sự kết hợp hài hòa giữa vẻ đẹp dân gian và sự linh thiêng.
Sự tinh tế trong thiết kế, họa tiết độc đáo và màu sắc tạo cảm giác uy nghiêm, tôn kính đã làm cho bàn thờ ô xa trở thành một tác phẩm nghệ thuật đẹp mắt, đầy ý nghĩa và độc đáo, thể hiện cho sự kính trọng và lòng thành của gia chủ đối với vị thần bảo hộ và truyền thống tín ngưỡng của mình.
Chất liệu
Chất liệu của bàn thờ ô xa đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên vẻ đẹp và tính linh thiêng của nó. Trên thị trường hiện nay, bộ bàn thờ ô xa được làm chủ yếu từ các loại gỗ như gỗ gụ, gỗ hương, gỗ vàng tâm và đặc biệt là gỗ mít.
Gỗ mít được sử dụng phổ biến hơn nhờ độ bền tốt, không bị nứt nẻ, không biến dạng trong thời gian dài. Chất gỗ này cũng nhẹ, giúp giảm trọng lượng dồn vào phần chân đế của bàn thờ.
Sau công đoạn chế tác, các nghệ nhân sẽ sơn phủ lên bộ bàn thờ ô xa. Lớp sơn phủ thường là sơn son thếp vàng hoặc bạc phủ hoàng kim, sử dụng sơn giả cổ hoặc sơn PU. Mỗi loại sơn phủ sẽ mang lại cảm giác khác nhau, chẳng hạn như sơn son thếp vàng hoặc bạc phủ hoàng kim sẽ mang lại cảm giác sang trọng, uy nghiêm, cao quý,... còn sơn giả cổ tạo cảm giác về sự cổ kính, mộc mạc, tinh tế,...
Sự kết hợp giữa chất liệu gỗ và lớp sơn phủ giúp tạo một vẻ ngoài đẹp mắt, mịn màng, đồng thời bảo vệ bàn thờ gỗ khỏi tác động của thời tiết và điều kiện môi trường, giữ cho bàn thờ ô xa luôn giữ được vẻ đẹp và giá trị lâu dài.
Một số loại bàn thờ ô xa được chế tác tại làng nghề Sơn Đồng
Ô xa 1 tầng lá cổ
Bàn thờ ô xa 1 tầng lá cổ là bàn thờ ô xa với thiết kế cơ bản, gồm 4 chân trụ và những thiết kế ô chữ nhật quanh 3 mặt của bàn thờ. Điểm khác biệt của chiếc bàn thờ này so với các bàn thờ ô xa khác nêu trong bài viết này là có 1 tầng cổ - cổ là phần khung hình chữ nhật dẹt nằm ngang ngay bên dưới mặt bàn thờ và bên trên phần họa tiết ô chữ nhật.
Ô xa 1 tầng lá cổ nhị cấp
Bàn thờ ô xa 1 tầng lá cổ nhị cấp là bàn thờ ô xa với thiết kế tương tự như ô xa 1 tầng lá cổ, tuy nhiên chiếc bàn thờ này có thêm một tầng ở trên mặt bàn thờ, hay nói cách khác thì ô xa 1 tầng lá cổ nhị cấp có 2 tầng để gia chủ bày các đồ thờ tâm linh khác. Chiếc bàn thờ này thường được sử dụng trong gia đình thờ nhiều đời tổ tiên và người thân để phân thứ bậc rõ ràng.
Ô xa 2 tầng lá cổ
Bàn thờ ô xa 2 tầng lá cổ có thiết kế gần như giống hoàn toàn với bàn thờ ô xa 1 tầng lá cổ. Điểm khác biệt duy nhất là bàn thờ ô xa 2 tầng lá cổ có thêm 1 tầng lá cổ so với bàn thờ ô xa 1 tầng lá cổ.
Ô xa giả cổ
Thông thường, bàn thờ ô xa sẽ được sơn son thếp vàng hoặc phủ bạc hoàng kim, tuy nhiên khi gia chủ có mong muốn tạo ra không gian thờ cúng mang nét cổ kính và mộc mạc, họ sẽ chọn bàn thờ ô xa giả cổ. Khi chế tác bàn thờ ô xa giả cổ, các nghệ nhân sẽ điều chỉnh một số chi tiết trong quá trình làm bàn thờ, chẳng hạn như màu sơn, các họa tiết, độ mịn bề mặt, đường nét góc cạnh,... để khiến chiếc bàn thờ mang hơi hướng cổ xưa hơn.
