Mẫu bàn thờ Sơn Đồng hiện đại
Đình làng Sơn Đồng (xã Sơn Đồng, huyện Hoài Đức, TP Hà Nội) thờ tự ai, ai là Thành hoàng của làng vẫn là điều bí ẩn đối với người dân nơi đây. Nhưng những tục lệ có hàng trăm năm của dân làng đều gắn liền với ngôi đình. Hằng năm cứ đến ngày mồng 6/2 âm lịch, dân làng Sơn Đồng tổ chức lễ hội "Giằng Bông". Những thanh niên khoẻ mạnh trong làng đều tụ tập về đình để tham dự. Điều kỳ lạ rằng từ xưa đến nay ai giật được cây bông sẽ sinh con trai.
Đình làng Sơn Đồng
Theo tư liệu: Ngôi đình Sơn Đồng thờ Hai Bà Trưng
Theo những tư liệu viết bằng chữ Nho mà cụ Đạt (cụ Nghiêm Quốc Đạt, thủ văn đình Sơn Đồng) thu thập được, đình làng Sơn Đồng có ít nhất từ thời Hai Bà Trưng (năm 30 – 40 sau Công nguyên). Trong ngọc phả đền Thượng và chùa Diên Phúc của làng ghi: “Sau chiến thắng quân Minh Lê Lợi qua đất Sơn Đồng thấy có đền và miếu, mới gọi cố lão bản trang để hỏi. Mọi người tâu rằng, làng chúng tôi thờ hai vị. Vị thứ nhất là Đương Cảnh Thành hoàng tự Hùng triều, vị thứ hai là Thái phó thời Tiền Lê. Cả hai vị này có cách đây cũng phải hàng nghìn năm. Nghe xong Lê Lợi đã cho dân làng hai hũ vàng để sửa chữa, tôn tạo đền chùa”.
“Trước đây trong dịp sửa chữa đình chúng tôi đào được một tấm bia ghi rõ: Năm Duy Tân thứ 7 (1913) hai thôn quyết định tu sửa mả rồng, long mạch chạy dài về đình, không ai được làm thương tổn, đứt đoạn. Từ nay về sau cấm đào bới, ai không tuân theo sẽ bị thần linh tru diệt”. Trên nghi môn của tấm bia có hàng chữ đại tự Thánh Hậu Vương Từ. Điều đó cũng là cơ sở đình làng thờ là người nữ giới”, cụ Đạt cho biết.
Theo tư liệu cụ Đạt thu thập được, làng Sơn Đồng có nhánh sông Hát chảy qua. Có thể cuộc chiến đấu với quân Mã Viện thất bại Hai Bà Trưng đã nhảy xuống sông Hát tự vẫn. Dân làng lập đình thờ tôn Hai Bà Trưng làm Thành hoàng làng. Trong đình hiện nay còn có tấm yếm, áo đào. Hai bên thanh phong có hai con phượng. Một bên là lương có bông lúa tượng trưng, một bên là cây gậy tượng trưng cho binh khí. Đình làng có 7 sắc phong, đời vua Quang Trung thứ 6 có nói về nữ tướng.
GS Hoàng Phương (Hội Vật lý Việt Nam) từng về thăm đình và cho rằng đình làng Sơn Đồng thờ Thành hoàng làng là nữ tướng. Cụ Đạt bảo: “Có thể khi xây đình thờ Hai Bà Trưng dân làng không dám đặt tên cho đình, vì sợ quân Mã Viện biết được sẽ đến phá hoại”.
Lễ hội "Giằng Bông" đang bị biến tướng
Theo cụ Năm (cụ Phan Văn Năm, thủ từ đình Sơn Đồng) tục giằng bông của làng có từ xa xưa. Từ chiều mồng 4 hai thôn Nội và Ngoại phải phân công người đi kén chọn, mỗi thôn một cây bông. Cây bông là một đoạn tre đực tươi dài đủ 5 đốt lấy theo ngũ phúc. Cây tre được chọn phải là cây có ngọn, đủ lá. Thân thẳng, không kiến, không muội, không bị cộc ngọn, da xanh óng ả, cây phải ở giữa khóm. Khóm tre đó phải là khóm tre của gia đình đủ phúc đức, hòa thuận, không có đại tang.
Trong lễ hội không thể thiếu được bánh cuốn, bánh dày và thịt trâu nướng. Tất cả các món ăn đó dân làng phải chuẩn bị trước cả tháng để làm lễ cúng Thành hoàng làng. Đó đều là các món ăn xưa kia Hai Bà Trưng dùng để khao quân.
Cụ Năm bảo: “Giằng bông thu hút sự quan tâm của mọi người trong làng, từ người già đến trẻ con đều muốn tham gia phần thi này. Từ xưa xưa ông bà chúng tôi đều nghiệm rằng, người đàn ông nào cướp được cây bông trong lễ hội thì sẽ sinh được con trai. Gia đình gặp nhiều điều may mắn. Chính vì thế từ già đến trẻ đều dốc sức, tranh giành hy vọng sẽ giằng được cây bông. Mọi người giành giật nhau có năm đến 7 ngày, 7 đêm mới tìm ra được người thắng cuộc”.
Từ bao đời nay, chúng tôi cũng chỉ biết đình thờ Thành hoàng làng, không biết thánh tên là gì. Từ xưa thanh niên nào trong làng giật được cây bông trong lễ hội, sẽ đẻ con trai. Tuy nhiên trước đây thì mọi người để cho việc tranh cướp cây bông được tự nhiên, ai khoẻ người đó thắng. Nhưng đến nay, lễ hội dần bị biến tướng, nhiều thanh niên trai tráng cố giật bông bằng mọi cách từ chửi thề, nói năng lỗ mãn tới đánh nhau làm ảnh hưởng tới ý nghĩa của lễ hội.
Thông tin từ Bà Trịnh Thị Sơn (Trưởng thôn Đình)
